19 Mayıs 1919 tarihi sadece, Atatürk’ün Samsun’a ayak bastığı ve “Gençlik ve Spor Bayramı” olarak kutlanan bir tarih değildir. 19 Mayıs 1919 tarihi; Türkiye Cumhuriyeti’nin tarihindeki çok önemli dönüm noktalarından biridir.
O yıllarda Samsun işgal kuvvetleri için önemli noktalardan biriydi. Stratejik bakımdan büyük öneme sahipti ve Karadeniz’den Orta Anadolu’ya açılan rahat ve güvenilir bir kapıydı.
İngilizler 9 Mart 1919 tarihinde Samsun’a askerî birlik çıkarmışlardı. Buna tepki olarak Türk Makinalı Tüfek birliğinden Hamdi adındaki bir teğmenin askerlerini alarak dağa çıkması hem Osmanlı devletinin hem de işgal kuvvetlerinin dikkatlerini bu bölgeye çekmiştir.
İngiliz Yüksek Komiserliği’nin Türk halkının silahlandığı konusundaki şikâyetleri üzerine Samsun bölgesinde ortaya çıkan sorunları ortadan kaldırmak, silahları ve cephanelerin hepsini toplamak, halkın güvenliğini sağlamak ve iç huzuru sağlamak için bu bölgeye güvenilir bir kumandanın olağanüstü yetkilerle gönderilmesine karar verildi.
Güvenilen bu kumandan Mustafa Kemal Atatürk’tü. Zaten Atatürk’teuzun zamandan beri Birinci Dünya Savaşı sonrasında kötüleşen koşullar sonucunda ülkenin içinde bulunduğu umutsuz duruma çok üzülüyor ve bir şeyler yapmak için Anadolu’ya geçmek istiyordu. Bu O’nun için bulunmaz fırsattır. Mustafa Kemal Paşa’nın Samsun'a atanma emri, 05 Mayıs 1919 günü Takvim-i Vekayi'de yayımlandı.
İstanbul-Samsun yolculuğu öncesinde Atatürk’le Padişah Vahdettin arasında geçen konuşmayı Atatürk şöyle anlatır:
“-Paşa, Paşa!... Şimdiye kadar devlete çok hizmet ettin! Bunların hepsi artık bu kitaba girmiştir (bu bir tarih kitabıdır)! Bunları unutun, dedi, asıl şimdi yapacağın hizmet hepsinden daha önemli olabilir...Paşa, Paşa...Devleti kurtarabilirsin!...
Bu sözlerden hayrete düştüm. Acaba Vahdettin benimle içtenlikle mi konuşuyor?...O Vahdettin ki... bütün yaptıklarından pişman mı olmuştur?Aldatıldığını mı anlamıştı? Fakat böyle bir yorum ile başka konulara girişmeyi ürkütücü saydım, kendine karşılık verdim:
-Kişiliğe güveninize ve bana bunca yüz verişinize teşekkür ederim... Elimden gelen hizmeti esirgemeyeceğime lütfen güveniniz...”
Atatürk bu konuşmada plânlarının sezilmiş olabileceği duygusuna kapılmıştı ama O’nu bekleyen ve O’na güvenen bir “Türk Milleti” vardı.
Atatürk ile beraber 16 Mayıs 1919 Cuma günü başlayacak yolculuğa gemi kaptanı İsmail Hakkı Durusu dışında 18 kişi eşlik edecekti. Atatürk beraberindeki kişilerle beraber 16 Mayıs 1919 Cuma günü öğleden sonra “Bandırma” adındaki eski bir vapurla Galata rıhtımından ayrılır. Bandırma Vapuru, Kızkulesi açıklarında İngilizler deniz kuvvetlerince durdurulmuşsa da sonra yola devam etmesine izin verilmişti.
17 Mayıs 1919 Cumartesi günü hava kötü. Bandırma Vapuru saat 21.40 sıralarında İnebolu’ya varır.
18 Mayıs 1919 Pazartesi günü beklenen yolculuğun sonuna gelinir. Yolcular Kalyon Burnu denilen yerden sandallarla Merkez iskelesine çıkarılırlar.
Mustafa Kemal Paşa ve karargâhı 19 Mayıs 1919 sabahı Samsun’a varabildi. Atatürk’ün Samsun’a çıkışında gördüğü manzara pek parlak değildi. Şehirde İngiliz kuvvetleri vardı. Pontusçular sokaklarda kol geziyordu. Halk kendisini koruyamayacak durumdaydı. işgal
Atatürk’ün, Millî Mücadele’yi başlatmak üzere Samsun’da Anadolu topraklarına bastığı 19 Mayıs 1919 tarihi Türk Milleti için bir dönüm noktası ve kurtuluş Savaşının başlangıcı olmuştur.
Dolayısıyla Atatürk’ün 16-19 Mayıs 1919 İstanbul’dan başlayan yolculuğu kurtuluş dönemini simgeler.
19 Mayıs Atatürk'ü Anma, Gençlik ve Spor Bayramı ilk defa 1926 yılında Gazi Günü adı altında Samsun'da kutlanmış, 24 Mayıs 1935'te Atatürk Günüadı altında resmiyet kazanmıştır. Beşiktaş Jimnastik Kulübü'nün girişimleriyle Fenerbahçe Stadı'nda kutlanan bu ilk 19 Mayıs, Galatasaray ve Fenerbahçeli yüzlerce sporcunun da katılımıyla bir spor günü hâline gelmiştir.
Bu organizasyondan bir süre sonra gerçekleşen Spor Kongresi'nde söz alan Beşiktaş Kurucu Üyesi Ahmet Fetgeri Aşeni, kutlanan Atatürk Günü'nün tüm gençliğe mal edilebilmesi için "19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı" adı altında her yıl yapılmasını teklif etmiştir. Kongrede oylanan bu öneri kabul edilmiş ve Atatürk'ün de onayıyla yasalaşmıştır. 20 Haziran 1938 tarihli kanunla 19 Mayıs, "Gençlik ve Spor Bayramı" adını almıştır.
12 Eylül Darbesi ile yönetime gelen Kenan Evren başkanlığındaki Millî Güvenlik Konseyi, Atatürk'ün doğumunun yüzüncü yılı olan 1981 yılını çıkarılan bir kanunla “Atatürk Yılı” kabul ve ilan etti. Kutlamalar kapsamında Gençlik ve Spor Bayramı’nın adı da "Atatürk'ü Anma, Gençlik ve Spor Bayramı" olarak değiştirildi.
19 Mayıs, yalnızca bir tarihten ibaret değildir. Bu gün, milletimizin bağımsızlık yolundaki ilk adımı, gençliğe duyulan güvenin en büyük göstergesidir.
Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ü saygı ve minnetle anıyor, tüm gençlerimizin bayramını kutluyorum.